مقاله ای که پیش رو دارید به بررسی میزان اعتقاد به بازگشت منجی در بین پیروان دو دین اسلام و مسیحیت می پردازد. در این مقاله با توجه به چند نظر سنجی معتبر بیان می شود که پیروان این ادیان تا چه اندازه بازگشت منجی را نزدیک می دانند. در این نظرسنجی ها که در قاره ها و کشورهای مختلف و در سالهای اخیر صورت گرفته است مردم دنیا به یک سوال مشترک پاسخ می دهند " ایا معتقدید که منجی در دوران عمر شما  باز خواهد گشت؟"

مقدمه:

در این نوشتار برآنیم با توجه به اهمیت و جایگاه منجی در دو دین بزرگ الهی، به بررسی میزان اعتقاد وگرایش به بازگشت منجی در میان پیروان اسلام و مسیحیت بپردازیم. هر دو دین بر بازگشت منجی و نجات­ بخش الهی تاکید ویژه ای دارند و این آموزه در این دو دین الهی بسیار پررنگ است. از طرفی بنا به تعالیم دین اسلام بازگشت منجی اسلام یعنی حضرت مهدی (عج) همراه با بازگشت منجی وعده داده شده مسیحیان یعنی حضرت مسیح (ع) می ­باشد، که این نیز انگیزه ­ای بر توجه همزمان به پیروان هر دو دین در زمینه منجی­ گرایی می­ باشد.

همانطور که می­ دانیم در هر تغییر اجتماعی میزان توجه و خواست اجتماعی عاملی بسیار مهم در زمینه شکل­ گیری آن رویداد است. عامل "خواست جمعی" مقدمه هر حرکت و تغییر اجتماعی می ­باشد. پیش از هر تغییر عمیق اجتماعی لازم است مردم یک جامعه به آن اقبال داشته باشند و در وهله اول از لحاظ ذهنی و فکری آن را بخواهند. به عبارتی برای آن "آمادگی و خواست ذهنی" داشته باشند. بدون این پارامتر اجتماعی وقوع تغییرات عمیق بسیار دشوار است. ((إِنَّ اللّهَ لاَ يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ)). بر اساس این توضیحات حال باید پرسید برای ظهور و بازگشت منجی الهی چه مقدار تمایل و خواست اجتماعی وجود دارد؟

پاسخ به این پرسش مقدمه ­ای برای حرکت­های بعدی در حوزه زمینه­ سازی ظهور می­ باشد. یک راه ساده برای سنجش میزان "آمادگی و خواست ذهنی"  این است که بدانیم مردم دنیا چه اندازه بازگشت منجی را نزدیک می ­دانند؟ زیرا هرچه کسی در فکرش بازگشت نجات بخش را نزدیک تر بداند لاجرم بیشتر بدان تمایل و نیاز دارد.

کسی که به منجی نیاز ندارد بدان فکر هم نمی­ کند چه رسد به اینکه بازگشتش را نزدیک را بداند. اساسا انسان تشنه به دنبال آب می­ رود و دوست دارد زودتر بدان برسد نه انسان سیراب . لذا کسی که خواست و آمادگی ذهنی برای بازگشت منجی دارد در پی او می رود و تمایل دارد که وی را زودتر بیابد. (لازم است دوباره اشاره شود که در اینجا بیشتر بر خواست و آمادگی ذهنی تاکید داریم نه آمادگی کامل و جامع)

با توجه به این مباحث بسیار مناسب است که بدانیم میزان اعتقاد به بازگشت منجی در میان52% مردم دنیا [1] یعنی پیروان دو دین اسلام و مسیحیت چگونه است؟ لازم است بدانیم پیروان این دو دین بزرگ الهی چه اندازه بازگشت منجی را نزدیک می دانند؟ مهم است که به این پرسش پاسخ هایی دقیق داده شود نه صرفا بر اساس تجربه و حس و دریافتهای کلی جواب داده شود. از این رو در این نوشتار به نتایج چند نظرسنجی معتبر اشاره می­ شود، نظر­سنجی­ هایی که از مسلمانان و مسیحیان در سالهای اخیر در قاره­ های مختلف جهان انجام شده است. بر اساس این نظر سنجی ­ها می­توان به صورت علمی و بر اساس آمار گفت که مردم دنیا چه اندازه بازگشت منجی را نزدیک می­ دانند و تا چه اندازه برای آن آمادگی ذهنی دارند. آماری که بیشتر و بیشتر می­تواند مسئولیت ما در عرصه جهانی در حوزه زمینه­ سازی ظهور مشخص نماید و چراغ راهی برای موسسات و اساتید و پژوهشگران محترم در این زمینه باشد.

این نظرسنجی­ ها توسط موسسه پیو (Pew) صورت گرفته است. موسسه پیو ماموریت اصلی خود را تحقیق و پژوهش در زمینه دین و زندگی عمومی معرفی می­ کند. این موسسه در سال 2001 تاسیس شده است و دفتر این موسسه در شهر واشنگتن می ­باشد. مسئول این موسسه آقای دکتر لویس لگو (LUIS E. LUGO) می­باشد. وی اصالتا کوبایی و دارای دکترای علوم سیاسی از دانشگاه شیکاگو است. دکتر لگو از سال 2004 مسئولیت این موسسه را به عهده داشته است و در گسترش فعالیتهای آن نقش مهی را ایفا کرده است.[2]

مردم آمریکا به چه میزان بازگشت عیسی مسیح  را نزدیک می دانند؟

در ابتدا به یک نظرسنجی انجام شده در ایالات متحده می پردازیم. این نظر سنجی در سال 2006 در میان مسیحیان این کشور برگزار شده است. نتایج گرافیکی این نظر سنجی در تصویر زیر نمایش داده شده است. [3] توجه به این کشور از جهات مختلف حائز اهمیت است. اولین عامل نفوذ و گسترش مسیحیان اوانجلیست در این کشور می­باشد، عامل دوم پیشرو بودن این کشور در مقوله­هایی همچون آخرالزمان سازی و منجی گرایی است که فیلم های هالیوودی مصداق بارز آن است.

بر اساس نتایج این تحقیق 79 % مسیحیان آمریکا معتقد به بازگشت مسیح (ع) می ­باشند (سوال اول). هم چنین تنها 20% آن­ها معتقد به بازگشت عیسی (ع) در طول حیاتشان هستند(سوال دوم). از طرفی 33% مسیحیان آمریکا معتقدند که زمان بازگشت مسیح در انجیل مشخص شده است و 40% با این موضوع مخالفند(سوال سوم). همین طور 34% آنان معتقدند که اوضاع جهانی پیش از بازگشت مسیح بدتر خواهد بود و 37% اوضاع آن زمان را نامعلوم و غیرقابل پیش بینی می ­دانند (سوال چهارم). در انتها نیز 50% مسیحیان امریکا معتقدند که مردم نمی ­توانند تاثیری در زمان بازگشت مسیح داشته باشند و 23% مردم را در آن سهیم می دانند(سوال پنجم).

(در تصویر فوق رنگ آبی به معنای جواب آری است، رنگ نارنجی مشخص کننده جواب خیر است، رنگ سبز به معنای نامعلوم و غیرمشخص است، رنگ زرد جواب نمی دانم را نشان می­ دهد و رنگ خاکستری معرف درصد کسانی است که اصلا به موضوع سوال اعتقاد ندارند)

چیزی که برای ما تا حدی آماده بودن ذهنی مسیحیان آمریکا را برای بازگشت مسیح (ع) مشخص می­ سازد سوال دوم است که بر اساس آن 20% مسیحیان آمریکا معتقدند که مسیح در طول دوران عمر آن­ها بازمی­ گردد و در مقابل 39% معتقدند که مسیح در طول حیاتشان باز نخواهد گشت و 21% هم به بازگشت دوباره مسیح اعتقادی ندارند.

در کنار این نظر سنجی به یک نظر سنجی جدیدتر اشاره می­ کنیم. این نظر سنجی توسط موسسه پیو و در سال 2010 صورت گرفته است. [4] مشابه مورد قبل این نظر سنجی نیز بر روی جامعه آماری مسیحیان ایالات متحده صورت گرفته است. این بار از مردم یک سوال پرسیده شده است که "آیا معتقدید که مسیح (ع) در طی 40 سال آینده به زمین باز خواهد گشت؟" (بسیار مشابه سوال دوم نظرسنجی سال 2006)

بر اساس این نظرسنجی 27% مسیحیان آمریکا معتقدند که حتما این امر در طی 40 سال آینده محقق خواهد شد، 21% معتقدند که احتمالا او در این مدت باز خواهد گشت، 28% معتقدند که مسیح احتمالا در 40 سال آینده به زمین نخواهد آمد و 10% معتقدند که اصلا وی در طی این مدت به زمین نخواهد آمد.

لذا می­توان گفت تقریبا نیمی(48%) از جامعه مسیحیان آمریکا احتمال می­دهند که در طی 40 سال آینده مسیح به زمین باز خواهد گشت. که این موضوع نسبت به نظر سنجی قبلی تغییر محسوسی داشته است. چرایی این اعتقاد بسیار جالب توجه است؟

نظر مسلمانان و مسیحیان قاره آفریقا در مورد بازگشت منجی چیست؟

در ادامه به بررسی اعتقادات دو جامعه مسیحی و مسلمان که در یک قاره و گاها در کنار هم زندگی می­ کنند می پردازیم. این بار به بررسی اعتقاداتی مشابه در قاره آفریقا خواهیم پرداخت.

این نظر سنجی در سال 2006 و دوباره توسط موسسه پیو انجام شده است. در این نظر سنجی که در بین دو جامعه مسلمان و مسیحی آفریقا صورت گرفته است ، هر دو جامعه معتقدند که در دورانی زندگی می­ کنند که وقوع رویدادهای مهم دینی بسیار محتمل است. برای نمونه در هر کشور با نمونه های کافی نیمی از مسیحیان معتقدند که بازگشت دوباره مسیح در طول حیاتشان خواهد بود. مثلا نزدیک به 70% مردم مسیحی جمهوری کنگو این عقیده را دارند. [5]

همچنین حداقل نیمی از مسلمانان در بین 10 کشور از 15 کشور (با جمعیت مسلمان کافی جهت آنالیز داده ها) معقدند که دوران طلایی حکومت اسلام در دوران زندگیشان دوباره ساخته خواهد شد. مثلا این عقیده در موزامبیک حدودا  70% بین مردم رایج است. همچنین در بین 12 کشور از 15 کشور مورد مطالعه حدودا 60% مردم به بازگشت مهدی آغاز کننده آخرین دوره پیش از قیامت و نیز احیا کننده دوران اسلامی معتقدند. البته در این تحقیق از مردم پرسیده نشده است که آیا به بازگشت او در طول حیاتتان معتقدید و یا خیر.

با کنار هم قرار دادن سوالات قبل گرچه این سوال مستقیم از مردم مسلمان آفریقا پرسیده نشده است ولی به طور تحلیلی می­ توان گفت که حداقل و به طور میانگین 30% مسلمانان آفریقا به بازگشت مهدی (عج) در دوران حیاتشان معتقدند زیرا نیمی معتقدند که حکومت گسترده و طلایی اسلام بر زمین در دوران عمرشان دوباره شکل خواهد گرفت و نیز 60% به بازگشت حضرت مهدی عج به عنوان احیا کننده اسلام اعتقاد دارند لذا با یک قیاس منطقی وضرب این دو احتمال می­شود گفت که 30% آنان معتقد به بازگشت امام مهدی (عج) در دوران حیاتشان هستند.

نتایج این نظر سنجی در بین مسلمانان کشورهای آفریقایی در پاسخ به این سوال که " آیا به بازگشت مهدی موعود معتقدید؟" در جدول زیر نمایش داده شده است.

( نتایج این جدول بر اساس درصد می باشد و Yes به منزله معتقد بودن به بازگشت حضرت مهدی، No به منزله معتقد نبودن به بازگشت حضرت مهدی است و Dk/refuse هم کسانی هستند که یا نمی دانستند و یا جواب نداده اند.)

شایع بودن این نوع عقاید در بین جامعه آفریقایی که بعضا مناطق آن از فقر فرهنگی رنج می برد در نوع خود قابل تامل است.

یک نظرسنجی بزرگ آخرالزمانی بین مسلمانان و مسیحیان آسیا

در ادامه نیز به نتایج جدیدترین نظرسنجی موسسه پیو می پردازیم که در مناطق مختلف قاره آسیا برگزار شده است. این نظرسنجی در سال­های 2011 و 2012 با بیش از 38 هزار مصاحبه شونده در کشورهای مختلف و به بیش از 80 زبان دنیا برگزار شده است. [6] در این نظر­سنجی بیشتر بر روی عقاید مختلف مسلمانان تمرکز شده است و از آن­ها در مورد اعتقادات مختلف آنان سوال شده است. اما در برخی موضوعات هر دو جامعه مسلمانان و مسیحیان این مناطق مورد توجه قرار گرفته اند.

اما آنچه که از این نظرسنجی مفصل در این نوشتار لازم است بیان شود، نتایج آن در حوزه منجی گرایی است. در تصویر زیر می­توانید نتایج جواب مسیحیان 22 کشور به این سوال که "آیا معتقدید که حضرت مسیح در دوران عمر شما باز خواهد گشت؟" نمایید.

بر اساس نتایج نظر سنجی فوق مسیحیان تونس با 67% پاسخ مثبت پیشروترین کشور در این زمینه هستند. بعد از آن به ترتیب ترکیه و عراق با 65% و 64% قرار می گیرند. مسیحیان خاورمیانه با میانگین 42% از سایر مناطق بررسی شده در این نظر سنجی پیشتر می­باشند، مسیحیان جنوب شرق آسیا با میانگین 37%  در رتبه بعدی قرار می گیرند.

در همین نظر سنجی سوال نسبتا مشابهی از مسلمانان همین کشورها پرسیده شده است. در تصویر زیر می توانید نتایج پاسخ مسلمانان 23 کشور به این سوال که "آیا معتقدید که حضرت مهدی در دوران عمر شما باز خواهد گشت؟" در مناطق مختلف مشاهده نمایید. (متاسفانه این نظرسنجی در ایران برگزار نشده است و جای خالی آن به شدت احساس می ­شود)

با مقایسه دو نظر سنجی اخیر در وهله اول باید گفت که مسلمانان بیشتر از مسیحیان کشورهای خودشان بازگشت منجی شان را نزدیک می­ دانند. از طرفی این بار هم کشورهای تونس و عراق و ترکیه درصد بیشتری نسبت به سایر کشورها دارند، با این تفاوت که افغانستان اضافه شده به این لیست گوی سبقت را با 82% از هر سه کشور ربوده است.

به طور میانگین 42% مسلمانان خاورمیانه ظهور حضرت مهدی عج را در دوران عمرشان را باور دارند. همچنین 48% مسلمانان جنوب آسیا به طور میانگین ظهور حضرت را بسیار نزدیک می دانند. این درصد برای کشورهای شرق آسیا، آسیای مرکزی و شرق اروپا به ترتیب برابر با  49% و  33% و 19% است.

این نتایج خبر از آمادگی بالای ذهنی تقریبا نیمی از مسلمانان آسیا برای بازگشت منجی می­ دهد. به عبارتی مسلمانان و حتی مسیحیان این مناطق به علت اینکه بازگشت منجی را بسیار نزدیک می ­دانند، اگر به زودی بشنوند که مهدی (عج) و یا مسیح (ع) بازگشته ­اند، منفعلانه تعجب نخواهند نمود بلکه در پی بررسی صحت آن بر خواهند آمد. بر همین اساس می توان گفت که نیمی از مسلمانان این مناطق هم اکنون نگاهی آخرالزمانی به پدیده­ های اطراف خود دارند و در پی ربط آن­ها به بازگشت منجی هستند.

این که چه عواملی چنین شرایطی را پدید آورده است؟ آیا این وضعیت محصول دوران معاصر است و یا در قبل همین­ گونه بوده است؟ خود موضوعاتی برای نظر سنجی­های آتی هستند. اما می­توان گفت آمادگی ذهنی برای ظهور منجی، که از مقدمات ظهور است در نیمی از مردم این مناطق بر اساس این نظرسنجی ها شکل گرفته است. از طرفی شاید بتوان گفت که این مردم به منجی نیاز زیادی نیز دارند، زیرا کسی ظهور منجی را نزدیک و عن قریب می ­داند که خود محتاج منجی است و بدان نیاز زیادی دارد و گرنه کسی که در خود نیازی به منجی احساس نمی­ کند اصلا به او فکر نمی­ کند چه رسد به اینکه بازگشتش را نزدیک بداند!

نتیجه گیری

در این نوشتار سعی شد که به گونه­ایی علمی­ تر و بر اساس آمار میزان نفوذ موج منجی گرایی در جامعه مسلمانان و مسیحیان بررسی گردد. همه ما بارها شنیده ایم که مردم دنیا در دوران کنونی به منجی بیشتر توجه دارند و بیشتر به دنبال آن هستند. اما هیچ وقت بر اساس آمار این موضوع بیان نشده است، در این مقاله سعی شد که یک بار این موضع به صورت کمی بین دو جامعه مسیحیان و مسلمانان در کشورها و قاره ­های مختلف بررسی گردد. البته برای بیان دقیق تر لازم است که همین نتایج را مثلا در  30 یا 50 و یا 100 سال پیش می داشتیم تا بتوانیم دقیق ­تر بفهمیم که دنیا چقدر بیشتر تشنه منجی شده است! که این نتایج در دسترس نیست. با این حال بر اساس این مقاله دقیق تر می دانیم اکنون دنیا چقدر تشنه منجی است. همین طور دقیق تر می دانیم که میزان "آمادگی و خواست ذهنی" در میان پیروان دو دین مسیحیت و اسلام به تفکیک کشورهایشان نسبت به بازگشت منجی چگونه است.

نتایج این نظر سنجی­ ها می­تواند امیدها و هشدارهایی و مهم­تر از همه فرصت­هایی را به همراه خود داشته باشد. امید به نزدیک و نزدیک­تر شدن شرایط ظهور در بین جوامع مختلف، امید به آماده بودن مردم برای پذیرفتن منجی در صورت بازگشت او. جهت تقریب بیشتر به ذهن باید گفت که بر اساس این آمار تقریبا نیمی از مسلمانان معتقدند که امام زمان عج در دوران عمرشان به دنیا باز می­ گردد و این یعنی جمعیتی برابر با 650 الی 750 میلیون مسلمان که بسیار قابل توجه است. البته به طور کلی نمی­ توان گفت که این درصد نزدیک دانستن بازگشت منجی و متعاقبا نیاز به او داشتن در بین مسلمانان و یا مسیحیان نقطه مطلوب نهایی است، یا اینکه بیشتر از آن لازم است؟

در کنار این امید­ها مهم­ترین هشداری که نسبت به این موضوع باید بدان توجه کرد این است که در این چنین جوامعی شرایط برای ظهور منجی­ های دروغین مهیا است. به عبارتی افرادی با نیات مختلف از این بستر می توانند به راحتی سو استفاده کنند و این احساسات را به بازی بگیرند. چیزی که اگر در برابر آن آمادگی ایجاد نشود می تواند بسیار خطرناک باشد. برای باز کردن این موضوع تنها کافی است نگاهی به اطراف خود بیندازیم و ببینیم در طی همین 10 سال اخیر برای چند نفر در دنیای اسلام ادعای مهدویت شده است:

بن لادن در افغانستان و پاکستان، ادنان اکتار(هارون یحیی) در ترکیه، دو امام زمانی که در دو سال گذشته در کنار خانه خدا دستگیر شدند که یکی عربستانی و دیگری جوانی مصری بود، الگرعاوی در عراق و محمود صرخی در عراق و ..... که برخی در جمع کردن هوادار موفق و برخی ناموفق بوده­ اند. به این لیست می ­توان جمعیت کثیر مدعیان نمایندگی و یا وکالت امام زمان عج را نیز اضافه نمود. در دنیای مسیحیان نیز وضع تا حدی مشابه این است. پرواضح است که گسترش بیشتر این مدعیان دروغین به تدریج این جمعیت علاقه ­مند بسیار را به انحطاط می­ کشاند و می تواند این امیدها را به سمت ناامیدی سوق دهد.

با توجه به نکات مطرح شده این شرایط وظیفه ما شیعیان را (به ویژه شیعیان ایران را که در سایه یک حکومت شیعی و با دست بازتری نسبت به سایر شیعیان مظلوم زندگی می­ کنیم) چند برابر می­ کند. چون این ما شیعیان هستیم که مصداق عینی منجی و نجات بخش بشریت را می ­شناسیم. این ما هستیم که وظیفه داریم در ابتدا خودمان بیشتر و بیشتر مولایمان حضرت مهدی عج را بشناسیم و بعد ایشان را به گونه ­ای شایسته و تاثیرگذار به مردم سایر کشورهای اسلامی و حتی مسیحیان معرفی کنیم تا شرایط هرچه بیشتر و بیشتر برای آن فجر مقدس محیا شود. به امید تلاش هرچه بیشتر ما در جهت زمینه سازی ظهور.

الف . ر

منبع: کانون مهدویت دانشگاه فردوسی مشهد

[1]http://fastestgrowingreligion.com/numbers.html

[2] http://www.pewforum.org/Pew-Forum/About-the-Pew-Forum.aspx

[3] http://www.pewforum.org/Christians-Views-on-the-Return-of-Christ.aspx

[4] http://www.pewforum.org/Christian/US-Christians-Views-on-the-Return-of-Christ.aspx

[5]http://www.pewforum.org/uploadedFiles/Topics/Belief_and_Practices/sub-saharan-africa-full-report.pdf

[6] The World’s Muslims: Unity and Diversity, PEW Research Center